Mối quan hệ tình bạn theo tinh thần kinh Hiền Nhân

Giáo lý đạo Phật không chỉ nói về những vấn đề “xuất thế”, mà Đức Phật cũng đã rất chú trọng về vấn đề “nhập thế” - hoàn thiện nhân cách trước khi đạt được thánh cách - giúp cho tất cả chúng ta một phương pháp ứng xử phù hợp với đạo lý làm người, tạo nên một nhân cách sống. Nhân cách sống đó, dù bất cứ ở đâu và bất cứ thời điểm nào, cũng có thể ứng dụng và mang lại những kết quả tốt đẹp...
 

Sự ảnh hưởng sâu rộng của Đức Phật và Tăng đoàn đã làm cho ngoại đạo lo sợ quần chúng sẽ theo Phật và xa rời họ. Do đó, một nhóm ngoại đạo đã suy nghĩ, toan tính âm mưu triệt hạ uy danh Đức Phật. Sau cùng, một nữ đệ tử cuồng tín của họ tên là Tôn Đà Lợi đã chấp nhận hy sinh bản thân cho mục đích đen tối đó.

Tôn Đà Lợi thường xuyên trang điểm đẹp đẽ, ôm hoa đến cúng dường Phật. Một thời gian sau, bọn chúng giết cô gái và vùi xác cô phía sau tinh xá, phao tin rằng Phật đã thủ tiêu cô gái nhằm ém nhẹm mối quan hệ bất chính của Ngài. Vụ việc khiến không ít người xôn xao, nghi hoặc. Vua Ba Tư Nặc cho người theo dõi, điều tra vụ việc. Cuối cùng, chân tướng sự việc đã được phát lộ do ngoại đạo tranh cãi về việc phân chia tiền bạc bất đồng sau khi vụ án hoàn thành. 

Qua câu chuyện trên, vua Ba Tư Nặc thắc mắc tại sao Đức Phật có đời sống trong sáng như vậy mà còn bị hãm hại. Theo đó, Đức Phật đã kể lại một tiền kiếp của Ngài, là nhân duyên của kinh Hiền Nhân.

Chuyện được bắt đầu từ một người tên Hiền Nhân, sinh trong một gia đình có 3 anh em. Sau khi thân phụ mất, 2 người anh tham lam, dẫn đến xung đột trong việc phân chia tài sản. Hiền Nhân quyết bỏ tất cả lợi dưỡng, ra đi tìm đường học đạo. Sau khi gặp được minh sư, ngộ được đạo mầu, Hiền Nhân dùng trí tuệ, phương tiện giáo hóa quần sinh. Vua nước Lâm Đạt cảm được đạo hạnh của Ngài, tôn làm quốc sư, góp phần giáo hóa, đem lại sự an bình cho nhân dân trong nước. Tuy thế, 4 vị quan tham ô trong triều sinh lòng đố kỵ, mua chuộc và xúi giục hoàng hậu bày hạ kế khiến vua phải đuổi Hiền Nhân đi.

Vua nghe lời hoàng hậu, ngược đãi Ngài. Hiền Nhân đọc được bạc tâm của vua và hoàng hậu, quyết định một y một bát vào núi ẩn cư tu hành. Trước khi ra đi, Ngài đã có một đối thoại vô cùng hữu ích với nhà vua, đó là một cái nhìn độc đáo về văn hóa ứng xử đạo đức cũng như phương cách sống của mọi người ở mọi vị trí khác nhau trong đời sống cộng đồng. Qua tinh thần kinh Hiền Nhân, chúng ta nhận ra một cái nhìn về đạo đức Phật giáo trong việc ứng xử giữa người với người, là một bài học quý giá trong mọi hoàn cảnh xã hội, xưa cũng như nay.

Ở đây, chỉ trong phạm vi một lát cắt về tình bạn, đã được Đức Phật đề cập rất tinh tế, như là một chuẩn mực thể hiện đạo lý làm người, giúp chúng ta nhận chân được nhân cách con người thông qua hành vi giao tiếp, ứng xử. Lời dạy của Phật không chỉ là những tình huống ứng đối mà còn giúp chúng ta có một lối sống phù hợp với đạo lý làm người trước những hoàn cảnh trái với mong muốn.

Ngài dạy: “Thương yêu nhau rồi có sự giận ghét nhau, khi thương thì muốn nhờ cậy, lúc ghét thì chẳng muốn gần. Lấy sự cung kỉnh nhau để cầu thân thiện, lấy sự răn dạy lẫn nhau để tránh xa điều ác. (...) Người không có lỗi với mình, thì mình không nên bày đặt sự sai lầm mà vu oan cho họ. Người muốn xa ta thì ta không nên miễn cưỡng gần họ. Sự thương yêu đã xa lìa thì không nên nghĩ đến.

Con chim đậu gãy nhánh còn biết đi tìm nhánh khác để đậu, huống chi làm người qua lại có pháp độ, hà tất phải thủ thường. Cành mục ta không nên vịn nắm, người loạn ý ta chẳng phạm nhằm họ. Người muốn đem việc xấu cho nhau, dù thấy nhau cũng không vui, ta xướng mà người không phụ họa theo, nên biết đó là người ở bạc. Người muốn đem việc lành cho nhau thì dù chậm dù gấp cũng phải đi; đem lời trung chính nhắc nhở nhau, thì cũng đủ biết người ấy là người hậu. (...) Bạn tri thức gặp nhau, chủ đãi khách, đêm đầu thì quý như vàng, đêm thứ hai thì làm lơ như bạc, đêm thứ ba lạt nhách như đồng, chứng cớ rõ ràng như vậy, nếu tôi không đi, đợi đến chừng nào mới đi?”.

Trong cuộc đối thoại này, Hiền Nhân đã trình bày cho vua rất nhiều khía cạnh về sự ứng đối giữa người với người. Đặc biệt và đáng chú ý nhất có lẽ là sự khái quát về bốn cách kết bạn, như là một châm ngôn, một bài học luân lý - đạo đức Phật giáo mà Đức Phật đã gửi đến nhân loại: “Bạn có bốn thứ: một là kết bạn như hoa, hai là kết bạn như cân, ba là kết bạn như núi, bốn là kết bạn như đất”.

Sao gọi là kết bạn như hoa?
 
Sao gọi là kết bạn như cân?
 
Sao gọi là kết bạn như núi?
 
Sao gọi là kết bạn như đất?
Qua bốn kiểu kết bạn trong kinh Hiền Nhân, chúng ta nhận thức rõ lối ứng xử trong mối tương quan bạn bè, hay nói khác hơn, dù chúng ta làm bất cứ nghề nghiệp gì, khi chọn đối tác hay tạo mối quan hệ, chúng ta cũng có thể ứng dụng bốn cách này để có thể nhận chân về những mối quan hệ mà ta đang có, đồng thời tạo nên một lối ứng xử có thủy có chung, có văn hóa, đạo đức.

Có thể nói, qua đây, chúng ta cũng thấy rõ giáo lý đạo Phật không chỉ nói về những vấn đề “xuất thế”, mà Đức Phật cũng đã rất chú trọng về vấn đề “nhập thế” - hoàn thiện nhân cách trước khi đạt được thánh cách - giúp cho tất cả chúng ta một phương pháp ứng xử phù hợp với đạo lý làm người, tạo nên một nhân cách sống. Nhân cách sống đó, dù bất cứ ở đâu và bất cứ thời điểm nào, cũng có thể ứng dụng và mang lại những kết quả tốt đẹp.